سیاره شناسی
اگر در گذشته با چشم یا از درون تلسکوپ اطلاعات کلی درمورد سیارات به دست می‌آوردند، لیکن امروزه با سفر سفینه‌ها به نزدیکی سیارات و بررسی همه جانبه آنان امکان مقایسه سیارات از نظر شکل ظاهری، چگونگی ساختمان داخلی جو، جاذبه و … فراهم شده است.
مثلاً سیارات به دو گروه خاکی و گازی تقسیم می‌شوند و یا از نظر اندازه به دو دسته سیارات کوچک و سیارات بزرگ تقسیم می‌گردند. برخی از سیارات از قمرهای بسیار بزرگی برخوردار هستند و برخی دیگر دارای جو هستند.
سیاره‌شناسی مقایسه سعی دارد، ارتباطی بین فواصل سیارات از خورشید بدست آورد. شناخت سیارات از نظر مشابهت‌ها و تفاوتهای آنها ما را کمک می‌کند تا دنیاهای گوناگونی را بشناسیم و ارتباط آنها را با یکدیگر دریابیم.
روش دیگر شناخت تک‌تک اجزاء در یک سیستم و مجموعه است، در این نگاه به هر یک از سیارات و دیگر اجزاء منظومه شمسی توجه می‌کنیم.
مثلاً سیارات به دو گروه خاکی و گازی تقسیم می‌شوند و یا از نظر اندازه به دو دسته سیارات کوچک و سیارات بزرگ تقسیم می‌گردند. برخی از سیارات از قمرهای بسیار بزرگی برخوردار هستند و برخی دیگر دارای جو هستند.
سیاره‌شناسی مقایسه سعی دارد، ارتباطی بین فواصل سیارات از خورشید بدست آورد. شناخت سیارات از نظر مشابهت‌ها و تفاوتهای آنها ما را کمک می‌کند تا دنیاهای گوناگونی را بشناسیم و ارتباط آنها را با یکدیگر دریابیم.
روش دیگر شناخت تک‌تک اجزاء در یک سیستم و مجموعه است، در این نگاه به هر یک از سیارات و دیگر اجزاء منظومه شمسی توجه می‌کنیم.
این قسمت زمین
سومین سیاره از خورشید زمین یا ارض است که ما سیاره‌نشینان بر آن زندگی می‌کنیم، این سیاره از دور به رنگ آبی دیده می‌شود. این سیاره از نظر قطر و جرم همچنین سیاره را از نظر فاصله سومین سیاره محسوب می‌شود. بطور متوسط ۱۵۰ میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد. این سیاره در یک مدار بیضی شکل در مدت ۳۶۵ روز و ۶ ساعت یکبار دور خورشید می‌چرخد و یک شبانروز آن نزدیک به ۲۴ ساعت طول می‌کشد.
زمین دارای حرکات دیگری هم هست. این سیاره همچون سیارات زهره و مریخ دارای جو است ، (۵/۱ اکسیژن و ۵/۴ نیتروژن در جو این سیاره)، و وجود حیات را برای گیاهان و حیوان و انسان فراهم کرده است.
بیش از ۳/۲ زمین را آب فرا گرفته و ۳/۱ آن را خشکی‌ها به صورت قاره تشکیل شده‌اند. بر روی خشکی‌ها رشته کوهها و نواحی پست جلگه‌ای فراوان دیده می‌شود. مرتفع‌ترین نقطه خشکی نزدیکی ۹ کیلومتر از سطح دریا بلندتر است و عمیق‌ترین قسمت دریاها در مجاور جزایر فیلیپین در اقیانوس آرام است عمق این ناحیه حدود ۱۱ کیلومتر از سطح دریاست.
در اطراف زمین یک قمر به نام ماه وجود دارد که در فاصله حدود ۳۸۰ هزار کیلومتری از آن قرار گرفته است و هر ۵/۲۹ روز یک بار یک دور، دور زمین می‌چرخد.
زمین در اطراف خود یک میدان ضعیف مغناطیسی دارد که عقربه‌های مغناطیسی نسبت به آن حساس است. از میلیون‌ها سال پیش که انسان بر روی زمین استقرار پیدا نمود، تحولات زیادی در سطح زمین حاصل شد و زندگی متنوع و در عین حال پیش رفته‌ای پیدا کرده است.
وجود جو با فشار یک آتمسفر در اطراف زمین، ریزشهای جوی و حداقل دما (۷۰ـ و حداکثر ۶۰+ سانتیگراد)، تنوع خاصی به این سیاره بخشیده که این سیاره را از هر جهت بین سیارات دیگر ممتاز ساخته است.
مهمتر از همه وجود انسان که در هیچیک از سیارات دیگر ظهور پیدا نکرده بر استثنایی بودن این سیاره افزوده است.
ویژگیهای زمین
سیاره زمین با قطر ۱۲۷۵۰ کیلومتر سیاره نسبتاً کوچک محسوب می‌شود خورشید در یکی از کانون‌های مدار بیضی شکل زمین بطور متوسط در فاصله ۱۵۰ میلیون کیلومتری قرار گرفته است.
زمین دارای حرکات چندگانه‌ای است که از مهمترین آنها عبارتست از حرکت انتقالی زمین به دور خورشید، سرعت این حرکت زمین در مدار بیضی شکل خود به دور خورشید یکسان نبوده و در نزدیکی خورشید به سرعت انتقالی زمین افزوده می‌شود. از اثرات این حرکت ایجاد یکسال شمسی، شکل گرفتن فصول مختلف و تغییر ظاهری چهره آسمان شب در طول سال است. بدین معنی که در هر فصلی از سال یک سری از صورت‌های فلکی در آسمان شب زمین ظاهر می‌شود. مدت این چرخش ۲۵/۳۶۵ روز است و سرعت زمین در این مدار ۳۰ کیلومتر بر ثانیه است.
حرکت وضعی، حرکت مشخص دیگر زمین است که به دور محور شمالی، جنوبی آن صورت می‌گیرد، مدت این چرخش ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه و ۴ ثانیه است که فاصله ۲ طلوع خورشید یا ۲ غروب متوالی آن است. بر اثر این حرکت شب و روز پدید می‌آید، اگر بگوییم زمین در هر ۲۴ ساعت یکبار به دور خود می‌چرخد (۳۶۰ درجه) می‌توان گفت که زمین در هر ساعت ۱۵ درجه حول خود می‌چرخد گرچه این چرخش را ما حس نمی‌کنیم ولی می‌توانیم از جابجا شدن خورشید و ستارگان به دور زمین در هر شبانه‌روز به وجود آن پی ببریم. به عبارت دیگر خورشید در آسمان هر ساعت ۱۵ درجه جابجا می‌شود و یک تنوع مطلوب در زندگی آدمی است که بشر از این راه توانسته است زمان‌سنج یا ساعت را بسازد. چرخش زمین سبب پیدایش شب و روز می‌شود و از دیگر حرکات زمین که البته در زندگی ما خیلی محسوس نیست، حرکت زمین به همراه خورشید و دیگر سیارات در میان خوشه محلی ستارگان است. سرعت این حرکت ۲۰ کیلومتر در ثانیه است.
اطراف زمین را جوی به قطر صدها کیلومتر احاطه کرده است. این جو از خطرات برخی از اشعه‌های خطرناک خورشید حفظ می‌کند، علاوه بر آن امکان تنفس را برای موجودات زنده فراهم می‌نماید. جلوی سقوط شهاب سنگها را به زمین می‌گیرد. این جو خود ناشی شده از مقدار زیادی خروج گازهای گوناگون که میلیون‌ها سال قبل به صورت آتشفشان‌های فراوان در روی زمین ایجاد شده‌اند. پیدایش برخی از گیاهان و ایجاد عمل فتوسنتز و بوجود آمدن اکسیژن امکان پیدایش و بقای موجودی مانند انسان را فراهم کرده است.
بارش‌های شدید جوی در گذشته دور علاوه بر تغییر چهره زمین بر اثر عمل فرسایش آبهای روان، دریاها و اقیانوسها را در سطح زمین سبب گشته است. چرخش آب در طبیعت نیز موجب گسترش حیات در تمامی این سیاره شده است برخلاف سیارات دیگر منابع عظیم آب در سطح سیاره ایجاد شده و اقیانوسهای متعددی پدیدار شده‌اند. از یکسان نتابیدن خورشید به بخش‌های مختلف این سیاره دما در سراسر آن از قطب شمال تا قطب جنوب آن به تدریج تغییر می‌کند بطوری که در استوا دما به شدت بالاست و در نواحی قطبی سراسر سال یخبندان است.
زمین در اطراف خود یک میدان جاذبه نسبتاً قوی دارد که با همین قوه ماه را در اطراف خود نگه می‌‌دارد. برای فرار از میدان جاذبه زمین باید هر جسمی حداقل ۱۱ کیلومتر در ثانیه سرعت پیدا کند تا بتواند که بر روی زمین برنگردد.
وجود این نیروی جاذبه سبب نگهداری آبها در اطراف زمین، حفظ و نگهداری جو و دیگر موجودات بر سطح زمین می‌شود. علاوه بر این میدان، میدان مغناطیسی نسبتاً ضعیفی در اطراف این سیاره وجود دارد که اجازه نمی‌دهد ذرات باردار و پرانرژی خورشید به سطح زمین برسد، بلکه جذب قطبین مثبت و منفی زمین می‌گردند.
قطبین شمال و جنوب زمین با قطبین مغناطیسی آن منطبق نیست، بلکه در نزدیکی یکدیگر قرار دارد، میدان مغناطیسی زمین را معلول جریانهای آهن مایع در هسته زمین می‌دانند. از این میدان و قطب‌نما برای حرکت در دریا که دریانوردان پیشتر از آن استفاده می‌کردند. از اثرات مهم ماه بر زمین ایجاد جزر و مدر در سطح دریاهای زمین است که جاذبه ماه موجب آن است، هرچند سال یکبار ماه در مقابل خورشید قرار می‌گیرد و برای زمینی‌ها یک خورشیدگرفتگی یا کسوف ایجاد می‌کند. ممکن است زمین نیز بر اثر ایجاد سایه خود بخشی یا همه ماه را بپوشاند که در این حالت ماه گرفتگی یا خسوف حاصل می‌شود.
ماه چون از خود نوری ندارد ممکن است بخش‌هایی از نیمکره تاریک آن در مقابل ما قرار گیرد. با جابجایی ماه به دور زمین گاهی مقدار بیشتری از سطح روشن ماه را می‌بینیم و گاهی قسمت کمتری از آن را، بنابراین ماه از حالت باریک هلالی تا قرص کامل خود را طی شبهای متوالی به چشم ما می‌رساند.
مهمترین پدیده، در سطح زمین پیدایش حیات بخصوص انسان است . انسان به عنوان یک موجود هوشمند که تاکنون نظیر آن در هیچ جای دیگر منظومه شمسی و کیهان یافت نشده تغییرات زیادی را در سطح سیاره زمین ایجاد نموده است.
انسان به کمک قوه تفکر خود به اکتشافات و اختراعات زیادی دست یافته است و در عین حال خود را متعهد به آفریدگار این جهان می‌داند.
زمین دارای حرکات دیگری هم هست. این سیاره همچون سیارات زهره و مریخ دارای جو است ، (۵/۱ اکسیژن و ۵/۴ نیتروژن در جو این سیاره)، و وجود حیات را برای گیاهان و حیوان و انسان فراهم کرده است.
بیش از ۳/۲ زمین را آب فرا گرفته و ۳/۱ آن را خشکی‌ها به صورت قاره تشکیل شده‌اند. بر روی خشکی‌ها رشته کوهها و نواحی پست جلگه‌ای فراوان دیده می‌شود. مرتفع‌ترین نقطه خشکی نزدیکی ۹ کیلومتر از سطح دریا بلندتر است و عمیق‌ترین قسمت دریاها در مجاور جزایر فیلیپین در اقیانوس آرام است عمق این ناحیه حدود ۱۱ کیلومتر از سطح دریاست.
در اطراف زمین یک قمر به نام ماه وجود دارد که در فاصله حدود ۳۸۰ هزار کیلومتری از آن قرار گرفته است و هر ۵/۲۹ روز یک بار یک دور، دور زمین می‌چرخد.
زمین در اطراف خود یک میدان ضعیف مغناطیسی دارد که عقربه‌های مغناطیسی نسبت به آن حساس است. از میلیون‌ها سال پیش که انسان بر روی زمین استقرار پیدا نمود، تحولات زیادی در سطح زمین حاصل شد و زندگی متنوع و در عین حال پیش رفته‌ای پیدا کرده است.
وجود جو با فشار یک آتمسفر در اطراف زمین، ریزشهای جوی و حداقل دما (۷۰ـ و حداکثر ۶۰+ سانتیگراد)، تنوع خاصی به این سیاره بخشیده که این سیاره را از هر جهت بین سیارات دیگر ممتاز ساخته است.
مهمتر از همه وجود انسان که در هیچیک از سیارات دیگر ظهور پیدا نکرده بر استثنایی بودن این سیاره افزوده است.
ویژگیهای زمین
سیاره زمین با قطر ۱۲۷۵۰ کیلومتر سیاره نسبتاً کوچک محسوب می‌شود خورشید در یکی از کانون‌های مدار بیضی شکل زمین بطور متوسط در فاصله ۱۵۰ میلیون کیلومتری قرار گرفته است.
زمین دارای حرکات چندگانه‌ای است که از مهمترین آنها عبارتست از حرکت انتقالی زمین به دور خورشید، سرعت این حرکت زمین در مدار بیضی شکل خود به دور خورشید یکسان نبوده و در نزدیکی خورشید به سرعت انتقالی زمین افزوده می‌شود. از اثرات این حرکت ایجاد یکسال شمسی، شکل گرفتن فصول مختلف و تغییر ظاهری چهره آسمان شب در طول سال است. بدین معنی که در هر فصلی از سال یک سری از صورت‌های فلکی در آسمان شب زمین ظاهر می‌شود. مدت این چرخش ۲۵/۳۶۵ روز است و سرعت زمین در این مدار ۳۰ کیلومتر بر ثانیه است.
حرکت وضعی، حرکت مشخص دیگر زمین است که به دور محور شمالی، جنوبی آن صورت می‌گیرد، مدت این چرخش ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه و ۴ ثانیه است که فاصله ۲ طلوع خورشید یا ۲ غروب متوالی آن است. بر اثر این حرکت شب و روز پدید می‌آید، اگر بگوییم زمین در هر ۲۴ ساعت یکبار به دور خود می‌چرخد (۳۶۰ درجه) می‌توان گفت که زمین در هر ساعت ۱۵ درجه حول خود می‌چرخد گرچه این چرخش را ما حس نمی‌کنیم ولی می‌توانیم از جابجا شدن خورشید و ستارگان به دور زمین در هر شبانه‌روز به وجود آن پی ببریم. به عبارت دیگر خورشید در آسمان هر ساعت ۱۵ درجه جابجا می‌شود و یک تنوع مطلوب در زندگی آدمی است که بشر از این راه توانسته است زمان‌سنج یا ساعت را بسازد. چرخش زمین سبب پیدایش شب و روز می‌شود و از دیگر حرکات زمین که البته در زندگی ما خیلی محسوس نیست، حرکت زمین به همراه خورشید و دیگر سیارات در میان خوشه محلی ستارگان است. سرعت این حرکت ۲۰ کیلومتر در ثانیه است.
اطراف زمین را جوی به قطر صدها کیلومتر احاطه کرده است. این جو از خطرات برخی از اشعه‌های خطرناک خورشید حفظ می‌کند، علاوه بر آن امکان تنفس را برای موجودات زنده فراهم می‌نماید. جلوی سقوط شهاب سنگها را به زمین می‌گیرد. این جو خود ناشی شده از مقدار زیادی خروج گازهای گوناگون که میلیون‌ها سال قبل به صورت آتشفشان‌های فراوان در روی زمین ایجاد شده‌اند. پیدایش برخی از گیاهان و ایجاد عمل فتوسنتز و بوجود آمدن اکسیژن امکان پیدایش و بقای موجودی مانند انسان را فراهم کرده است.
بارش‌های شدید جوی در گذشته دور علاوه بر تغییر چهره زمین بر اثر عمل فرسایش آبهای روان، دریاها و اقیانوسها را در سطح زمین سبب گشته است. چرخش آب در طبیعت نیز موجب گسترش حیات در تمامی این سیاره شده است برخلاف سیارات دیگر منابع عظیم آب در سطح سیاره ایجاد شده و اقیانوسهای متعددی پدیدار شده‌اند. از یکسان نتابیدن خورشید به بخش‌های مختلف این سیاره دما در سراسر آن از قطب شمال تا قطب جنوب آن به تدریج تغییر می‌کند بطوری که در استوا دما به شدت بالاست و در نواحی قطبی سراسر سال یخبندان است.
زمین در اطراف خود یک میدان جاذبه نسبتاً قوی دارد که با همین قوه ماه را در اطراف خود نگه می‌‌دارد. برای فرار از میدان جاذبه زمین باید هر جسمی حداقل ۱۱ کیلومتر در ثانیه سرعت پیدا کند تا بتواند که بر روی زمین برنگردد.
وجود این نیروی جاذبه سبب نگهداری آبها در اطراف زمین، حفظ و نگهداری جو و دیگر موجودات بر سطح زمین می‌شود. علاوه بر این میدان، میدان مغناطیسی نسبتاً ضعیفی در اطراف این سیاره وجود دارد که اجازه نمی‌دهد ذرات باردار و پرانرژی خورشید به سطح زمین برسد، بلکه جذب قطبین مثبت و منفی زمین می‌گردند.
قطبین شمال و جنوب زمین با قطبین مغناطیسی آن منطبق نیست، بلکه در نزدیکی یکدیگر قرار دارد، میدان مغناطیسی زمین را معلول جریانهای آهن مایع در هسته زمین می‌دانند. از این میدان و قطب‌نما برای حرکت در دریا که دریانوردان پیشتر از آن استفاده می‌کردند. از اثرات مهم ماه بر زمین ایجاد جزر و مدر در سطح دریاهای زمین است که جاذبه ماه موجب آن است، هرچند سال یکبار ماه در مقابل خورشید قرار می‌گیرد و برای زمینی‌ها یک خورشیدگرفتگی یا کسوف ایجاد می‌کند. ممکن است زمین نیز بر اثر ایجاد سایه خود بخشی یا همه ماه را بپوشاند که در این حالت ماه گرفتگی یا خسوف حاصل می‌شود.
ماه چون از خود نوری ندارد ممکن است بخش‌هایی از نیمکره تاریک آن در مقابل ما قرار گیرد. با جابجایی ماه به دور زمین گاهی مقدار بیشتری از سطح روشن ماه را می‌بینیم و گاهی قسمت کمتری از آن را، بنابراین ماه از حالت باریک هلالی تا قرص کامل خود را طی شبهای متوالی به چشم ما می‌رساند.
مهمترین پدیده، در سطح زمین پیدایش حیات بخصوص انسان است . انسان به عنوان یک موجود هوشمند که تاکنون نظیر آن در هیچ جای دیگر منظومه شمسی و کیهان یافت نشده تغییرات زیادی را در سطح سیاره زمین ایجاد نموده است.
انسان به کمک قوه تفکر خود به اکتشافات و اختراعات زیادی دست یافته است و در عین حال خود را متعهد به آفریدگار این جهان می‌داند.
