مباحث قابل بررسی در تکنولوژی آموزشی

مباحث قابل بررسی در تکنولوژی آموزشی:

 الف – مفهوم تکنولوژی آموزشی

ب – تاریخچه شکل گیری و توسعه

ج –  رویکردهای تکنولوژی آموزشی

د – دروس دانشگاهی ( مقطع کارشناسی )

ه – طراحی سیستماتیک آموزش

در بخش اول به بررسی مفهوم تکنولوژی آموزشی، تاریخچه شکل گیری و توسعه آن، رویکردهای مختلف تکنولوژی آموزشی و دروس دانشگاهی مقطع ارشناسی این رشته می پردازیم و با توجه به اهمیت وجودی سیستم و طراحی سیستماتیک آموزش در دو بخش دوم و سوم به بررسی آن می پردازیم.

الف – مفهوم تکنولوژی آموزشی:

تکنولوژی آموزشی ترکیبی از دو کلمهEducational  ( آموزشی )و Technology      ( شناخت راه ها و روش های کار و عمل ) می باشد. کلمه Technology شامل دوبخشTechnique  به معنای ( راهکار، روش اجرای کار ) وLogy به معنای ( شناخت ) می باشد. در نتیجه Educational Technology عبارت است از شناخت راهکارهای آموزشی و روش اجرای کارهای آموزشی.

ب – تاریخچه شکل گیری و توسعه:

شامل پنج مرحله است :

۱ – مرحله اول ( ابزار و وسایل )

۲ – مرحله دوم ( مواد آموزشی )

۳ – مرحله سوم ( نظام های درسی )

۴ – مرحله چهارم ( نظام های آموزشی )

۵ – مرحله پنجم ( نظام های اجتماعی )

۱ – مرحله اول ( ابزار و وسایل )

این مرحله مصادف بود با اختراع دستگاه‌های مختلف، مانند دوربین عکاسی ، پرژکتور ، گرامافون که همگی آنها در ابتدا جنبه تفریحی داشته ولی کم کم توسط معلمین در کلاس درس مورد استفاده قرار گرفته اند .

۲ – مرحله دوم ( مواد آموزشی )

در این مرحله تحقیقاتی توسط معلمین برای بررسی فواید استفاده از وسایل فوق در امر آموزش صورت گرفته و همچنین صاحبان صنایع نیز اختصاصاً وسایلی را جهت کاربرد در آموزش ساخته‌اند .

۳ – مرحله سوم ( نظام های درسی )

در این مرحله مشخص شد صرفاً آوردن دستگاه در موارد مربوطه کافی نیست و نیاز به ایجاد تغییر و تحولهای همه جانبه در امر آموزش احساس شد و مشخص شد که آموزش به عنوان یک سیستم است و تغییر و تحولها باید همه بخشهای این سیستم را شامل شود . و باید با یک دید سیستمی به آنها نگریست . باید مدارس تجهیز شوند ، معلمان بازآموزی شوند ، کتابها تطبیق شوند و … در واقع می‌توان گفت مطابق شدن کلی اجزای تشکیل دهنده این سیستم با هم .

۴ – مرحله چهارم ( نظام های آموزشی )

در این مرحله مشخص شد که تنها نظام مدرسه مطرح نمی‌باشد بلکه مدرسه خود جزئی از یک نظام بزرگتر است یا به عبارتی دیگر جزئی از یک سیستم بزرگتر که عوامل مؤثر دیگری در آن دخیل هستند منجمله پدر و مادر فراگیران ، فراگیران ، نیازهای جامعه علاوه بر نیازهای خاص فراگیران و غیره که باید مورد توجه واقع شوند و در این مرحله متخصصان ، طراحان سیستم‌های آموزشی ، برنامه ریزان اقتصادی ، جامعه شناسان و غیره درگیر شکل دادن نظام‌های آموزشی هستند .

۵ – مرحله پنجم ( نظام های اجتماعی )

در این مرحله تکنولوژی آموزشی بیشتر به عنوان یک فلسفه حاکم بر جامعه مطرح می شود ، دید و نگرش فلسفه در عام و کل کشور ، هدف تکنولوژی در این مرحله عبارت است از توسعه اجتماعی ، رشد و توسعه کشور ، سازمانها و نهادهای مرتبط با آموزش و در نهایت کمک به پیشرفت جامعه .

ج –  رویکردهای تکنولوژی آموزشی

تکنولوژی شامل سه رویکرد است :

     1 – رویکرد سخت افزاری

     2 – رویکرد نرم افزاری

     3 – رویکرد تلفیقی

۱ – رویکرد سخت افزاری

معتقدین به این رویکرد می‌گویند اگر ما از دستگاه‌ها ، ابزار و وسایل کامل ، مدرن و به عبارتی تکنولوژی روز در کلاسهای درسی استفاده کنیم می‌توانیم راندمان کار را بالا ببریم. اینان به علوم فیزیکی و کاربرد وسایل مکانیکی اهمیت می‌دهند و می‌گویند هر چه از امکانات جدیدتر و پیشرفته تر بهره ببریم راندمان و کارآیی بالا خواهد رفت ، در طول زمانی کم افراد بیشتری آموزش خواهند دید و همچنین سرعت یادگیری و دوام آن افزایش خواهد یافت و می‌گویند تکنولوژی آموزشی یعنی همین .

۲ – رویکرد نرم افزاری

برخلاف گروه اول می‌گویند اگر ما بتوانیم در مدارس از اصول یادگیری ، قوانین علم ارتباطات و علم مدیریت استفاده کنیم و همچنین از مفهوم سیستم‌ها بهره ببریم و کار تدریس را همراه با کار طراحی سیستماتیک آموزشی سامان دهیم و در روند این جریان از تحلیل هدفها ، آموزش هدفهای رفتاری ، خط مشی‌ها ، الگوها و راهبردهای مناسب تدریس و همچنین جنبه‌های مختلف ارزشیابی ( تشخیصی ، تکوینی ، پایانی ) بهره ببریم راندمان و کارآیی بالا خواهد رفت .

۳ – رویکرد تلفیقی

گروهی از تکنولوژیستهای آموزشی پایه گذار رویکرد تلفیقی هستند یعنی معتقدند که باید از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری فوق الذکر در کنار هم بهره برد و می گویند از بهترین تجهیزات سخت افزاری بدون وجود برنامه و همچنین از بهترین برنامه‌های اجرایی بدون وجود لوازم مناسب و تسهیل کننده کمترین بهره بدست می‌آید . و اگر این دو در کنارهم به طور متناسب مورد استفاده قرار گیرند بهترین نتایج حاصل خواهد شد .

تعریف تکنولوژی آموزشی بر اساس رویکرد تلفیقی:

عبارت است از روش منظم طراحی ، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس – یادگیری با استفاده از هدفهای بخصوص ( آموزشی ) و بهره گیری از یافته‌های پژوهش در روانشانسی و ارتباطات انسانی و بکار گیری ترکیبی از منابع انسانی و غیر انسانی به منظور ایجاد یادگیری موثرتر ، عمیق تر و پایدارتر.

اجزای تشکیل دهنده تعریف تکنولوژی آموزشی:

۱ –  روش منظم طراحی ، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس –  یادگیری.

۲ –  استفاده از هدفهای بخصوص ( آموزشی ).

۳ –  بهره گیری از یافته‌های پژوهش در روانشانسی و ارتباطات انسانی.

۴ –  بکار گیری ترکیبی از منابع انسانی و غیر انسانی.

۵ –  ایجاد یادگیری موثرتر ، عمیق تر و پایدارتر.

شرح اجزای تشکیل دهنده تعریف تکنولوژی آموزشی:

۱ –  روش منظم طراحی ، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس – یادگیری

۲ –  استفاده از هدفهای بخصوص ( آموزشی )

الف ـ فرایند، یعنی پویایی و در جریان و در گردش بودن و در این تعریف به منزله این است که آموزش و یادگیری ایستا نیستند همواره و پیاپی صورت می گیرند.

ب ـ جریان آموزش و یادگیری هر دو با هم مد نظر می‌باشند و با هم در نظر گرفته می‌شوند و بیانگر آن است که تدریس و یادگیری توأم با هم هستند.

ج ـ در یک جریان آموزش و یادگیری ، این آموزش و یادگیری بر اساس یک سری اهدافی که از قبل مشخص شده‌اند صورت می گیرند و در واقع می‌توان گفت وقتی که جریان تدریس و یادگیری رخ می‌دهد بر اساس هدفهای معین آموزشی است .

د ـ از طرف دیگر این جریان تدریس و یادگیری با توجه به جنبه‌های طراحی ، اجرا و ارزیابی ، پیاپی صورت می‌گیرد و به آن عمل می‌شود و مرحله به مرحله می‌توان دانست که تا چه میزان اهداف مورد نظر تحقق یافته و یا نیافته‌اند و آیا برنامه خوب بوده یا نه و در آن نقصی وجود داشته و یا نداشته است.

هـ ـ طراحی ، اجرا و ارزیابی نظام دارند بر اساس این سه مرحله است که جریان تریس ـ یادگیری صورت می‌گیرد . این سه مرحله هریک ویژگیهای خاص خود را دارند که باید به شکل سیستماتیک و نظام یافته باشند تا بتوان بهترین بهره را از آنها بدست آورد.

۳ –  بهره گیری از یافته‌های پژوهش در روانشانسی و ارتباطات  انسانی

الف ـ در انجام مراحل سه گانه طراحی ، اجرا و ارزیابی باید از نتیجه تحقیقات در زمینه یادگیری انسان ( روانشناسی و روانشناسی یادگیری ) بهره برد .

ب ـ باید ارتباط ، مفاهیم ، چگونگی و انواع آن را شناخت و از قوانین ارتباطات انسانی همراه با قوانین روانشناسی که قبلاً ذکر شد در آموزش بهره برد .

ج ـ قوانینی مانند تشویق ، تنبیه و دیگر مسائل این علوم، مثل تمرین و تکرار و غیره نیز در اجرای سه مرحله فوق الذکر مؤثرند و باید مورد بهره برداری واقع شوند .

۴ –  بکار گیری ترکیبی از منابع انسانی و غیر انسانی

۵ –  ایجاد یادگیری موثرتر ، عمیق تر و پایدارتر

الف ـ در جریان کار باید درکنار بهره‌مندی از نتایج تحقیقات روانشناسی و ارتباطات انسانی از مجموعه‌ای از عناصر انسانی و غیر انسانی مفید و مؤثر نیز استفاده نمود .

ب ـ در کار تدریس می‌توان از انسانهای مختلف، در زمینه‌های مختلف درسی بهره برد بطور مثال استفاده از یک کشاورز برای درس زراعت و یا یک متخص برق در موضوع مربوطه و یا مثلاً یک پزشک برای بخش پزشکی کتاب حرفه وفن مقطع راهنمایی تحصیلی و غیره که به جذابیت تدریس و ارائه مطالب علمی تر کمک می‌کند .

ج ـ از دیگر موارد قابل استفاده و موثر در تدریس می‌توان به استفاده از مواد ، وسایل و رسانه‌های آموزشی ، ماکتها و مدلها ، بازدیدها و گردشهای علمی و دیگر زمینه‌های مشابه اشاره نمود .

نتیجه کلی:

در نهایت می‌توان گفت استفاده از روشها و کاربرد وسایل مختلف همراه با برنامه ریزی مناسب، که تمامی این کارها در جهت افزایش راندمان و کارآیی امر تدریس و یادگیری می‌باشد یعنی کیفیت تدریس و کار کلاس مطلوبتر شده ، اهداف مورد نظر تحقق یافته و همچنین در زمان محدودتری تعداد افراد بیشتری را می‌توان تحت پوشش آموزش قرار داد .

برخی از فواید تکنولوژی آموزشی بر اساس تعریف فوق الذکر عبارتند از :

۱ ـ افزایش میزان یادگیری فراگیران در زمان مشخص.

۲ ـ افزایش میزان عمق یادگیری در فراگیران.

۳ ـ افزایش کمییت بیشتر تدریس در زمان کمتر ( تعداد فراگیران ).

۴ ـ آموزش مطالب بیشتر ، یادگیری سریعتر و بادوام تر.

۵ ـ انفرادی کردن آموزش در کلاس جمعی.

۶ ـ همگانی کردن و مادام العمر کردن آموزش و یادگیری.

و …

د – دروس دانشگاهی ( مقطع کارشناسی )

در ذیل عنوان دروسی اصلی و تخصصی که دانشجویان رشته تکنولوژی آموزش در طـی دوران تحصیلات خـود در مقطع کارشناسی ایـن رشته در آنها مهـارت آموزی می کنند آمده است .

۱ ـ کلیات فلسفه

۲ ـ فلسفه آموزش و پرورش

۳ ـ کلیات اقتصاد

۴ ـ اقتصاد آموزش و پرورش

۵ ـ جامعه شناسی عمومی

۶ ـ جامعه شناسی آموزش و پرورش

۷ ـ آموزش و پرورش ابتدایی ، راهنمایی ، متوسط

۸ ـ مقدمات مشاوره و راهنمایی

۹ ـ روانشناسی عمومی

۱۰ ـ روانشناسی تربیتی

۱۱ ـ روانشناسی رشد ( کودکی ) ( ۱ )

۱۲ ـ روانشناسی رشد ( نوجوانی ) ( ۲ )

۱۳ ـ آموزش و پرورش کودکان استثنایی

۱۴ ـ آموزش و پرورش تطبیقی

۱۵ ـ روانشناسی اجتماعی

۱۶ ـ روانشناسی شخصیت

۱۷ ـ اصول و مبانی آموزش و پرورش

۱۸ ـ تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران

۱۹ ـ مقدمات برنامه ریزی درسی و آموزشی

۲۰ ـ برنامه ریزی درسی ابتدایی

۲۱ ـ برنامه ریزی درسی متوسطه

۲۲ ـ اصول برنامه ریزی درسی و تحلیل محتوا

۲۳ ـ اصول طراحی نظام های آموزشی

۲۴ ـ ارزیابی نظام های کوچک آموزشی

۲۵ ـ آموزش مبتنی بر سیستم ها

۲۶ ـ مبانی ارتباط انسانی

۲۷ ـ اخلاق اسلامی

۲۸ ـ روشهای آماری در علوم تربیتی

۲۹ ـ سنجش و اندازه گیری در علوم تربیتی

۳۰ ـ مقدمات روش تحقیق در علوم تربیتی

۳۱ ـ آموزش بزرگسالان

۳۲ ـ آشنایی با کتابخانه و اصول کتابداری

۳۳ ـ سمینار در برنامه ریزی آموزشی

۳۴ ـ مدیریت آموزشی

۳۵ ـ روشها و فنون تدریس

۳۶ ـ مقدمات تکنولوژی آموزشی

۳۷ ـ آموزش برنامه ایی

۳۸ ـ انتخاب ، بهره برداری و ارزیابی مواد و رسانه های آموزشی

۳۹ ـ تولید مواد آموزشی

۴۰ ـ اصول طراحی پیامهای آموزشی

۴۱ ـ آشنایی با مراکز مواد آموزشی

۴۲ ـ اصول عکاسی

۴۳ ـ رادیو و تلویزیون آموزشی

۴۴ ـ تولید برنامه های تلویزیونی

۴۵ ـ تولید فیلم های آموزشی

۴۶ ـ کار عملی فردی ( تولید مواد آموزشی )

۴۷ ـ کار عملی گروهی ( تولید فیلم آموزشی )

۴۸ ـ مقدمات کامپیوتر

۴۹ ـ تئوریها و روشهای کاربرد رسانه ها

۵۰ ـ زبان تخصصی

۵۱ ـ سمینار در برنامه ریزی درسی

۵۲ ـ سیمنار در تکنولوژی آموزشی ( در حال حاضر حذف شده است )

ه – طراحی سیستماتیک آموزش

 الف – سیستم و نظام

ب – بررسی یک نظام نمونه ( تلویزیون )

ج – تطبیق  نظام آموزش با نظام نمونه

د – نتیجه تطبیق دو نظام

ه – و در نهایت، طراحی آموزشی

هدف اصلی تکنولوژی آموزشی سیتسمی کردن آموزش است و در هرجایی که نیاز به آموزش است می‌تواند حضور داشته باشد و کار اصلی تکنولوژی آموزشی و کار تکنولوژیستهای آموزشی طراحی سیستماتیک آموزش است. و با توجه به اینکه سیستم و طراحی سیستماتیک از ارکان مهم در آموزش و تکنولوژی آموزشی است در بخش جداگانه به این مهم می پردازیم.