بدون در نظر گرفتن زیرساخت های آموزش مجازی و اهداف آن، نمی توان به پیاده سازی و اثربخشی آن امیدوار بود. لازم است قبل از هر گونه تصمیم گیری، این زیر ساختارها را شناسایی و سپس نسبت به پیاده سازی آن در راستای اهداف آموزش مجازی اقدام نمود. شایان ذکر است اهداف آموزش مجازی با آموزش از راه دور اگر چه سنخیت دارد ولی متفاوت می باشد. بحث آموزش مجازی در ایران جزو بحث های روز است و اکثر صاحب نظران در این باره اظهار نظر می کنند. اما در مورد آموزش مجازی اگر بخواهیم اصولی به آن بپردازیم باید به یک سری نکات که زیر ساخت های آن هستند توجه کنیم، این زیر ساخت ها عبارتند از: -۱ زیر ساخت های “مخابراتی” که هر چند در ایران امکانات مخابراتی مطلوب نیست ولی با ورود تکنولوژی های نوین در آینده نزدیک این ضعف برطرف خواهد شد و به احتمال قوی این بخش جلوتر از سایر بخش های آموزش مجازی خواهد بود ولی متاسفانه در حال حاضر اساس کار آموزش مجازی را بر همین نکته یعنی تهیه سخت افزار و ایجاد ارتباطات مخابراتی گذاشته اند. -۲ دومین مسئله ” فنون همکاری” و یکی از مهمترین زیر ساخت ها است. این مبحثی است که اروپائی ها خود حتی بیشتر از مفاد آموزشی روی آن تاکید دارند. به عنوان مثال فردی که پشت کامپیوتر نشسته و از طریق اینترنت در رشته ای دکترا گرفته است یعنی فردی که ارتباطات اجتماعی نداشته چگونه می تواند فردا مدیر موسسه یا سازمانی شود که ۳۰ یا ۴۰ نفر کارمند دارد و آن را هدایت و رهبری کند. “فنون همکاری” حتی در بخش مطالعات دسته جمعی و همکاری روی متون در درس ها هم مطرح است. -۳ نکته بعدی ” مفاد آموزشی” است. مفاد آموزشی در آموزش مجازی با آموزش سنتی کاملا متفاوت است و با همین مفاد اگر بخواهیم آموزش مجازی راه بیندازیم اشتباه محض خواهد بود. مفهوم آموزش مجازی، تنها تبدیل متون درسی سنتی به متون کامپیوتری نیست، در آموزش مجازی ۴۰ یا ۵۰ درصد متن آموزشی از طریق استاد ارائه می شود و بقیه درس از طریق همکاری و ارتباط دانشجویان تعیین و تدوین میشود یعنی موضوع اصلی را استاد میگوید و بقیه موارد از طریق ایده ها، کارها، پژوهش ها و تحقیق های خود دانشجویان تکمیل می شود. بر همین اساس اینجا بار دیگر بحث “فنون همکاری” مطرح می شود. اگر دانشجویان با یکدیگر همکاری نداشته باشند آموزش مجازی موفق نخواهد بود. در حال حاضر یکی از مشکلات ما در دانشگاه ها همین است که کارهای پژوهشی بسیار کم صورت می گیرد و موفقیت هایی هم که صورت گرفته، بیشتر صورت گرفته است. در آموزش مجازی بخش اصلی مبحث مطرح شده در کلاس را دانشجویان تعیین می کنند به طوری که به عنوان مثال مباحث صورت گرفته یا تحقیق ها و پروژه های انجام شده روی یک واحد درسی در ترم های بعدی متفاوت است.
به روز آوری اطلاعات و مباحث انجام شده کاملا به روز و بر اساس ابداعات واکتشافات صورت گرفته است یا پیشرفت هایی که در آن زمینه به وجود آمده خواهد بود. بدین ترتیب گروه های تحصیلی با هم متفاوت خواهند بود، به عنوان مثال در درسی مثل کامپیوتر شاید گروهی علا قمند به کار در زمینه نرم افزار، عده ای سخت افزار و عده ای در زمینه “داده ها” باشند. بنابر این مفاد آموزشی نیز کاملا متفاوت خواهد بود. هدف آموزش مجازی، تبدیل آموزش سنتی به مجازی نیست بلکه آموزش های تخصصی با شیوه های مدرن است. شعار آموزش مجازی آموزش برای همه کس و برای همه سنین است. ما باید ببینیم امکان ارائه چه چیزهایی از طریق آموزش سنتی وجود ندارد که آنها را از طریق آموزش مجازی ارائه کنیم. ما باید از امکانات در جهت بهبود، نه جایگزین کردن آنها استفاده کنیم. بعضی از کشورها که مشکل کمبود دانشجو دارند آموزش مجازی را جایگزین آموزش سنتی کرده اند، چون مقرون به صرفه نخواهد بود برای درسی با دو نفر در یک منطقه کلاس دایر کنند و استاد بفرستند، اما در ایران ما مشکل تراکم دانشجو داریم و با اعزام یک استاد پروازی به دورترین نقطه، امکان تشکیل کلاس با ظرفیت کامل هست. پس ما نباید آموزش مجازی در ایران را از روی آموزش مجازی کشورهای غربی کپی برداری کنیم، چون هدف ما متفاوت از هدف آنهاست. هدف آموزش مجازی در ایران باید روی دروس و رشته هایی متمرکز شود که امکاناتمان کمتر است و یا سیستم آموزش سنتی ما جوابگو نیست. سایر کاربردها در خصوص سایر کاربردهای آموزش مجازی ما حتی می توانیم برای افزایش مهارت کارمندان و کارگران از این شیوه استفاده کنیم و آموزش های خاصی را برای شاغلین در سازمان ها، برای به روز کردن اطلاعات و مهارت هایشان ارائه دهیم. الان تلاش می شود ارتباط از طریق کامپیوتر افزایش یابد یعنی کتابی که قیمتش ۲۰۰۰ تومان است روی کامپیوتر گذاشته اند و دانشجو مجبور است برای Downloab کردن آن از طریق اینترنت ۴۰۰۰ تومان پول بدهد. آموزش سنتی باید ادامه یابد، آموزش مجازی هرگز جایگزین آموزش سنتی نخواهد شد. به همین دلیل برای آموزش مجازی یا باید وزارتخانه جدا گانه ای داشته باشیم یا این که آن را مستقیما در یک زیرشاخه مستقل زیر نظر “آموزش عالی” یا “IT” قرار دهیم، مثل دانشگاه پیام نور که مستقلا زیر نظر وزارت آموزش عالی کار می کند. شیوه های جذب دانشجو در مورد شیوه های جذب دانشجو در دانشگاه های مجازی باید از پایه شروع کرد، یعنی دانشجویانی جذب شوند که آمادگی برای آموزش مجازی را دارند. الان دانشگاه های کشور سعی می کنند با ورود تکنولوژی و کامپیوتر به سمت آموزش مجازی حرکت کنند، در حالی که این اشتباه است، چون آمادگی لازم را در دانشجویان ایجاد نکرده اند، مثل دانشجویانی که داوطلب تحصیل در دانشگاه پیام نور شده اند و از هر جهت خود را برای این نوع آموزش آماده نموده و شرایط آن را پذیرفته اند. ما نمی توانیم دانشجو برای دانشگاه سنتی بگیریم و بعد بخواهیم بخشی از آنها را به شیوه آموزش مجازی تربیت کنیم. برای آموزش مجازی باید مدیریت واحد، دانشگاه واحد و دروس واحد داشته باشیم. یکی از نکات مهم در آموزش مجازی و Online بحث امنیت است ولی هنوز تقلب در دانشگاه ما وجود دارد. چگونه می توان امنیت را در آموزش مجازی برقرار کرد؟ امنیت همچنین به مسائل شبکه بر می گردد. یعنی آیا تضمینی هست که سئوال استاد صحیح و کامل به دست دانشجو برسد و یا جواب دانشجو به استاد برسد و در شبکه کامپیوتری تغییر داده نشود یا حتی از بین نرود؟ باید مسئله صفر تا بیست حل شود و روحیه عدم تقلب در افراد به وجود آید. علاوه بر این، امکانت مخابراتی ما هنوز در حدی نیست که بتوان به طور کامل از آموزش مجازی در همه شهرها استفاده کرد. هر چند همانطور که قبلا گفتم با ورود تکنولوژی جدید این مسئله قابل حل است. در حال حاضر اکثر دانشگاه های بزرگ دنیا در ایران نمایندگی تاسیس کرده اند. گر چه وزارت علوم آنها را قبول ندارد و به رسمیت نمی شناسد ولی آنها این کار، یعنی آموزش مجازی را با گرفتن دانشجو شروع کرده اند. در شهرهای بزرگ چند مرکز آموزش مجازی وجود دارد که مردم هم جذب آنها شده اند. درحال حاضر نمی توان مانع افراد شد که در دانشگاه مجازی کمبریج، آکسفورد یا استرالیا درس نخوانند. اگر ما می خواهیم موفق باشیم باید هر چه سریعتر برنامه ریزی و زیر ساخت ها را پی ریزی کنیم تا بتوانیم نتیجه قطعی بگیریم. عقب ماندگی از زمان اگر بخواهیم ابتدا زیر ساخت ها را پی ریزی کنیم و بعد وارد مرحله بعدی شویم عقب هستیم، ولی باید از تجربیات دانشگاه های بزرگ دنیا استفاده کنیم. آنها به موازات فعالیت شان، امکانات محدود آموزش مجازی را به وجود آورده اند. در کشورهای غربی، همزمان تحقیقاتی در مورد “فنون همکاری” و “مفاد آموزشی” صورت می گیرد. ما هم می توانیم همزمان مراحل بعدی را شروع کنیم، اما اگر الان بدون این تحقیقات، بلافاصله آموزش مجازی را راه اندازی کنیم، کار را ناقص شروع کرده ایم و این نوع آموزش مجازی، در واقع نشر الکترونیکی همان کتب آموزش سنتی است. در اروپا سال ها روی این بخش ها کار شده و بیشتر تحقیقاتشان روی فنون همکاری و ستون آموزشی بوده است، نه مسائل فنی مربوط به آن. مسائل فنی %۲۵ بحث آموزش مجازی را تشکیل می دهند. در بحث آموزش مجازی حتی مسئله انتشار عمومی تحقیقات مطرح است. یعنی یک متن تحقیقی حتما نباید در اختیار افراد و نهادهای خاص قرار گیرد، بلکه باید انتشار عمومی پیدا کند تا همه بتوانند از آن استفاده کنند و در باره آن اظهار نظر کنند. حتی با ورود به آموزش مجازی باید بودجه های تحقیقاتی را دگرگون کنیم. آخرین تحولات در این زمینه در خصوص تازه ترین خبر در زمینه آموزش مجازی در ایران، شنیده شده است که مسئولان آموزش عالی و برخی مقامات ذیربط جلسه ای تشکیل داده اند و می خواهند دانشگاه پیام نور را مجازی کنند که این غلط است، چون همان کتاب هایی را آموزش می دهد که دانشگاه های سنتی آموزش می دهند منتهی هدفش دسترسی یک سری افراد به این مراکز و آموزش های آن بوده که بسیار چیز خوبی است، اما نباید آن را تبدیل به آموزش مجازی کنیم، چرا که پیام نور آموزش از راه دور است که باید بماند و نیاز به آن هم زیاد است. در حالی که آموزش مجازی برای هدف دیگری است و نحوه پیاده سازی آن متفاوت است.
